އަތްވަސް ވާރެޔަސް އިންތިހާ: މޫސުމަށް މިވަނީ ކިހިނެއް؟

މިހާރު އަވިދޭއިރު އަވިދެނީ މަގުމައްޗަށް ނުކުމެ އުޅެލަން ކެތްނުވާ ވަރަށެވެ. ގޭގެ ހުރިހާ އޭސީއެއް ޖައްސަން ޖެހޭ ވަރަށެވެ. ވާރޭ ވެހެންޏާ ވެހެނީ ކުރިމަތީގައި ހުންނަ ގެ ވެސް ނުފެންނަ ވަރަށެވެ. ކުއްލިއަކަށް، ބޯކޮށެވެ. ވައިގަދަވެގެން ދަނީ ގޭގޭގެ ފުރާޅުތަކާއި ބޮޑެތި ސިންގާ ގަސްތައް ވެސް ހިފައިގެންނެވެ. ހުރިހާ ކޮޅަކުން ވެސް އިންތިހާ އެވެ. އެއް އިންތިހާއިން އަނެއް އިންތިހާއަށް މޫސުން ބަދަލުވަނީ ވެސް އެހާ ކުޑަ ވަގުތުކޮޅެއްގެ ތެރޭގަ އެވެ.

މިހާރު މޫސުމަށް މިވަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟

މޫސުމަށް އަންނަމުންދާ ބަދަލުތަކުގެ ފަހަތުގައިވާ އެއް ސަބަބަކީ ދުނިޔެ ހޫނުވުމުގެ ސަބަބުން މުޅި ދުނިޔެއަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ މޫސުމީ ކާރިސާ އެވެ. އިންސާނުންގެ އަމަލުތަކުން އުފައްދާ ގެދަބުޅި އާއި ވިހަ ގޭސްތަކުން ޖައްވުގެ ތެރޭގައި ހޫނު ހިފަހައްޓާތީ، ދުނިޔޭގެ ހޫނުމިން ދަނީ 1970ގެ އަހަރުތަކުން ފެށިގެން އިތުރުވަމުންނެވެ. އޭރާ އަޅާބަލާއިރު ދުނިޔޭގެ އެވަރެޖް ފިނިހޫނުމިން ގާތްގަނޑަކަށް 1 ޑިގްރީ ސެލްސިއަސް މަތިވެފައިވާ އިރު، އަހަރެމެންނަށް މިހާރު ތަޖުރިބާ ކުރެވެމުން މިދަނީ އެ ކުޑަކުޑަ އިތުރުވުމުގެ ސަބަބުން ނުކުންނަ ބޮޑު އަސަރުގެ ނަތީޖާ އެވެ.

މިދިޔަ އަހަރަކީ މުޅި ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުން ވެސް އިންތިހާއަށް މޫސުމީ ކާރިސާތަކުގެ އަސަރު ފެނުނު އަހަރެކެވެ. ކަނޑުގެ ސަތަހައިގެ ފިނިހޫނުމިން މިހާތަނަށް ރިކޯޑު ކުރެވިފައިވާ މިންވަރަށް ވުރެ މައްޗަށް ދިޔަ އެވެ. ބައެއް ސަރަހައްދުތައް އިންތިހާއަށް ފިނިވެގެން ގޮސް އެތައް ފުރާނައެއް ގެއްލުނު އިރު، ބައެއް ސަރަހައްދުތަކުގައި މީހުން މަރުވީ ހޫނު ގަދަވެގެން ރޯވި އަލިފާންތަކުގަ އެވެ. ފެންބޮޑުވުމާއި ހަނަފަސްވުމުގެ އެތައް ހާދިސާއެކެވެ. ރިކޯޑަކަށް ފަހު ރިކޯޑެކެވެ. އެއާއެކު 2023 ވެގެން ދިޔައީ ދުނިޔޭގެ ތާރީހުގައި ވެސް ފާހަގަކުރެވުނު އެންމެ ހޫނު ގަދަ އަހަރަށެވެ.

މި އަހަރު އަދި ދެބައި ވެސް ނުވެ އެވެ. ނަމަވެސް، މި އަހަރުގެ މިހާތަނަށް އާދެވުނު އިރު މިދިޔަ އަހަރުގެ ގިނަ ރިކޯޑުތަކެއް މުގުރާލައިފި އެވެ. ރާއްޖޭގައި 2023ގައި، އިހުސާސްކުރެވޭ ހޫނުމިން 40 ޑިގްރީއަށް އަރައިގެން ދިޔުމުން ގިނަ ބަޔަކު ހައިރާންވި އެވެ. މި އަހަރުގެ އޭޕްރިލް މަހު އެ އަދަދު 48 ޑިގްރީއަށް އުފުލުނެވެ.

ހުޅަނގު މޫސުން ފެށި، ރާއްޖޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކަށް ބޯކޮށް ވިއްސާރަ ކުރަމުންދާ އިރު ވެސް، މާލެ ސަރަހައްދަށް އިހުސާސްކުރެވޭ ހޫނުމިން މިދުވަސްކޮޅު ވެސް 40 ޑިގްރީއަށް ވުރެ މައްޗެވެ.

ވާރޭ ވެހެނީ، ގަސްގަހާގެއްސާއި ކަނޑުފަޅުތަކުން އާތްވަށް ބަދަލުވެގެން އަރާ ފެނުން ޖައްވުގެ ތެރޭގައި ވިލާ އުފެދިގެންނެވެ. ޖައްވުގެ ތެރޭގައި ފިނިހޫނުމިން ދަށްވުމުން އެ އާވި އަނެއްކާވެސް ކުދިކުދި ފެންތިކިތަކަކަށް ބަދަލުވެ، އެ ފެންތިކިތައް އެކަތި އަނެކައްޗާ ގުޅި، ވަކި ވަރަކަށް ބަރުވުމުން ވާރޭގެ ގޮތުގައި ބިމަށް ފައިބަ އެވެ. މިއީ ފެނުގެ ބުރު ނުވަތަ 'ވޯޓާ ސައިކަލް' އެވެ.

ޖައްވުގެ ހޫނުމިން އިތުރުވުމާ އެކު ބޯކޮށް ވާރޭ ވެހުން އިތުރުވަނީ، އެކަމުގެ ސަބަބުން ފެނުގެ ބުރަށް އަސަރު ކުރާތީ އެވެ. އެގޮތުން:

ހޫނު ގަދަވުމުން ޖައްވަށް ފެން ދަމައިގަންނަ މިންވަރު އިތުރުވެ، ވިލާތަކުގައި ފެން ހިފަހައްޓާ މިންވަރު އިތުރުވުމުގެ ނަތީޖާ އަކީ، ވަރަށް ގަދަޔަށް އަވިދީފައި އޮތުމަށް ފަހު، ކުއްލިއަކަށް ބޯ ވިއްސާރަގަނޑެއް ކުރިމަތިވުމެވެ. ވާރޭ ވެހޭ އިރު ހުއްޓާނުލާ، ބޯކޮށް، ގިނަ އިރު ވާރޭ ވެހުމެވެ. ފެން ބޮޑުވުމާއި އުދަ އެރުމާއި ތޫފާންތައް އުފެދުމާއި ވައި ބާރުވުމާއި ނަގޫރޯޅި އެރުމުގެ ފުރުސަތު ބޮޑުވުމެވެ.

ވަރަށް ހޫނުގަދަ ދެތިން މަހަށް ފަހު މި އަހަރު ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ހުޅަނގު މޫސުމުގެ ވިއްސާރައިން މި ހުރިހާ ސިފަތަކެއް ވެސް ދަނީ ފެންނަމުންނެވެ.

މޫސުން އިންތިހާއަށް ދިޔުމުން އެކަމުންވާ ގެއްލުންތައް ވެސް ބޮޑެވެ. ސީދާ މޫސުމުގެ ސަބަބުން ކުރިމަތިވާ ގެއްލުމާއި އެކަމާ ގުޅިގެން ދިރިއުޅުމުގެ އެހެން ކަންކަމަށް ކުރާ އަސަރު ވެސް އެ ގެއްލުންތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެ އެވެ.

ހާއްސަކޮށް، ރާއްޖެ ދުނިޔޭގެ ދެބައިހަމައިގައި އޮވެފައި، ރާއްޖޭގެ ތިމާވެށި ނާޒުކުވުމުގެ ސަބަބުން، އަހަރެމެންނަށް އެކަމުގެ ސަބަބުން ކުރިމަތިވާ އަސަރުތައް ވަކިން ބޮޑެވެ. އެގޮތުން، ރާއްްޖެއިން ފާހަގަކޮށްލެވޭ ބައެއް ކަންކަމުގެ ތެރޭގައި:

މިއީ އަދި ވަގުތުން ވަގުތަށް ފެންނަ އަސަރުތަކެވެ. ކުރިއަށް އޮތް ދުވަސްތަަކުގައި، ދިގު މުއްދަތަކަށް ކުރާނެ އަސަރުތައް އަދި ފެންނަން އޮތީ އެވެ.

ރާއްޖެ އަކީ އެހެން ގައުމުތަކަށް ކޮންމެހެން ބަރޯސާވާން ޖެހޭ ގައުމެއްކަމުން، މޫސުމީ ކާރިސާތަކުގައި އެހެން ގައުމުތަކަށް ލިބޭ ގެއްލުންތަކުގެ ބުރަ ވެސް އަހަރެމެން އުފުލަން ޖެހޭނެ އެވެ. އެގޮތުން:

މީގެ އިތުރުން، މޫސުމީ ބަދަލުތަކާ އެކު ރާއްޖޭގެ ނާޒުކު ތިމާވެއްޓަށް ވެސް ދުރު ރާސްތާގައި ބޮޑެތި ގެއްލުންތައް ލިބުމުގެ ފުރުސަތު ބޮޑެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި:

ދުނިޔޭގެ ނިސްބަތުން ބަލާއިރު ރާއްޖެއިން ޖައްވަށް ދޫކުރާ ވިހަ ގޭހުގެ މިންވަރަކީ، ދޫނުކުރާ އެއްޗެއް ކަމަށް ބެލެވިދާނެހާ މަދު މިންވަރެކެވެ. އެއްގޮތަކުން ބުނާ ނަމަ، ރާއްޖެ ހިމެނެނީ ދުނިޔެ ހޫނުވުމަށް އެންމެ ކުޑަކޮށް 'ކޮންޓްރިބިއުޓް'ކުރި ނަމަވެސް އެންމެ ބޮޑަށް ގެއްލުން ލިބޭނެ ގައުމުތަކުގެ ތެރޭގަ އެވެ. އެކަން ހުއްޓުވަން ރާއްޖެއަށް ކުރެވޭނެ މާބޮޑު ކަމެއް ނެތެވެ. އޮތީ ބަދަލުތަކަށް ހޭނުމެވެ. ވިލުންވެރިކަން އިތުރުކުރުމެވެ. 

އެންމެ މުހިއްމު އެއް ކަމަކީ، ރާއްޖޭގެ ގުދުރަތީ ވަސީލަތްތައް ހިމާޔަތްކޮށް، ގުދުރަތީ ނިޒާމުތަކަށް ލިބޭ ގެއްލުން ކުޑަކުރުމެވެ. ހާއްސަކޮށް ރާއްޖޭގެ ފަރުތަކުގެ ނިޒާމާއި ކުޅިފާޗަސްބިންތައް ރައްކާތެރިކޮށް އާލާކުރުމެވެ. މި ނިޒާމުތަކުން، ފެންބޮޑުވުމާއި އުދަ އެރުމުގެ ސަބަބުން ކުރިމަތިވާ ރަށްގިރުމުގެ މައްސަލަ ކުޑަކޮށްދީ، ފެން ހިންދަން އެހީތެރިވެދެ އެވެ.

ގުދުރަތީ ނިޒާމުތަކަށް ގެއްލުން ލިބޭ ނަމަ، މޫސުން ގޯސްވާ ހާލަތްތަކުގައި ލިބޭ ގެއްލުންތައް އެތައް ގުނައެއް އިތުރުވާނެ އެވެ. ރާއްޖޭގެ ފަރުތަކުގެ ނިޒާމު ހަލާކުވެއްޖެ ނަމަ، ކުރިއަށް އޮތްތަނުގައި ފެންބޮޑުވުމުގެ ސަބަބުން ލިބޭ ގެއްލުންތައް ފޫބެއްދުމުގެ ހަރަދު އިންތިހާއަށް ބޮޑުވާނެ ކަމަށް ވޯލްޑް ބޭންކުން ފެބްރުއަރީ މަހު ރާއްޖެއާ ބެހޭ ގޮތުން ނެރުނު 'ކަންޓްރީ އެންވަޔަރަމެންޓަލް އެނޭލިސިސް'ގައި ފާހަގަކޮށްފައިވެ އެވެ.

"ފަރުތަކުގެ ނިޒާމާ ނުލާ، ފެންބޮޑުވުމުގެ ސަބަބުން ލިބޭ ގެއްލުންތައް ފޫބައްދަން ރާއްޖެއިން ކޮންމެ އަހަރަކު ގައުމުގެ އުފެއްދުންތެރިކަމުގެ ނިސްބަތް ނުވަތަ ޖީޑީޕީގެ %8 ހަރަދުކުރަން ޖެހޭނެ އެވެ،" ވޯލްޑް ބޭންކުގެ ރިޕޯޓުގައިވެ އެވެ. މި އަދަދުތައް ހިސާބުކުރާ އިރު:

ވިލުންވެރިކަން އިތުރުކުރަން ދުރާލާ ރާވައިގެން ކުރެވިދާނެ އިތުރު ކަންކަން ވެސް އެބަހުއްޓެވެ. އެއް ކަމަކީ، ލިބިދާނެ ކަމަށް ބެލެވޭ ގެއްލުންތަކަށް ވިސްނައިގެން ގައުމު ތަރައްގީ ކުރުމެވެ. އިމާރާތް ކުރުމާއި ހިދުމަތްތައް ތައާރަފު ކުރުމުގައި މޫސުމީ ބަދަލުތަކަށް ރިއާޔަތްކޮށް، ހިރާސްތައް ކުޑަ ކުރެވޭނެ ގޮތަށް ކަންކަން ނިންމުމެވެ. ފެންބޮޑުވުމާއި އުދަ އެރުމުގެ ހާދިސާތައް ކުރިއަށް އޮތްތަނުގައި އިތުރުވާނެ ކަން ދަނެ، ބިންގަނޑަށް ވުރެ އުސްކޮށް ގެ އެޅުމަކީ މީގެ ކުޑަކުޑަ މިސާލެކެވެ.

ވޯލްޑް ބޭންކުން ފާހަގަކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި މަޝްރޫއުތައް ހިންގުމުގައި މޫސުމީ ބަދަލުތަކަށް ރިއާޔަތްކުރުން ސަރުކާރުތަކަށް ވެސް މަޖުބޫރެވެ. އެގޮތުން:

މީގެ ކުރިން ދުނިޔޭގެ ތާރީހުގައި ވެސް އިންސާނުންނަށް ތަޖުރިބާ ކުރެވިފައިނުވާ ވަރަށް ހާލަތު ގޯސްވަމުން ދާއިރު، ދެން ވާނެ ގޮތެއް ޔަގީންކުރެވޭކަށް ވެސް ނެތެވެ. ލިބިފައި ހުރި މައުލޫމާތަށް ބަލައި ސައިންސްވެރިންނަށް ވެސް ހެދޭނީ ދިރާސާ އެވެ. ކުރެވޭނީ އަންދާޒާ އެވެ. އަހަރެމެންނަށް އޮތީ، ކަންކަން ގޯސްވަމުންދާކަން ދެނެގަނެ، އެކަމަށް ތައްޔާރުވުމެވެ.