އިގުތިސާދީ ގޮންޖެހުން ބޮޑު އަހަރެއް ނިމި، އުއްމީދީ އަހަރަކަށް

އަނެއްކާވެސް އަހަރެއް ނިމުނީ އެވެ. އިގްތިސާދީ ނަޒަރަކުން ބަލާއިރު 2022 އަކީ އާ ގޮންޖެހުންތަކަކާ ކުރިމަތިވި އަހަރެކެވެ. އޭގެ އަސަރު މިހާރު ވެސް ދަނީ ފެންނަމުންނެވެ. ކަމާ ބެހޭ މާހިރުން ލަފާކުރަނީ ކުރިއަށް އޮތް އަހަރަށް ވެސް އެކަން ދެމިގެން ހިނގައިދާނެ ކަމަށެވެ. އެއީ ކޮވިޑް-19ގެ ބަލިމަޑުކަމުން ހިންދެމިލިތަނާ އިރުމަތީ ޔޫރަޕުގައި ފެށި ރަޝިއާ/ޔޫކްރެއިން ހަނގުރާމަ އެވެ. 

ދުނިޔޭގެ ބާޒާރުގައި ތެލާއި އެހެނިހެން ތަކެތީގެ އަގު އުފުލުނެވެ. ގިނަ ބާވަތްތައް އެތެރެކުރާ ގައުމެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން ރާއްޖޭގެ ރިޒާވަށް އެ ބުރަ އުފުލެނީ ކިރިޔަކިރިޔާ އެވެ. އެކަމާ ދެކޮޅަށް ސަރުކާރުން އަޅާ ފިޔަވަޅުތައް ތަންފީޒުކުރުން އޮތީ މި ފެށޭ އަހަރު އެވެ. މި ވަގުތަށް އޮތް އެންމެ ބޮޑު ހިތްހަމަޖެހުމަކީ ބަލިމަޑުކަމަށް ފަހު ރާއްޖެއަށް އަންނަ ފަތުރުވެރިންގެ އަދަދު، ރަނގަޅު މިންވަރެއްގައި އިތުރުވަމުންދިޔުމެވެ.

ރާއްޖޭގެ ފަތުރުވެރިކަމުގެ ސިނާއަތް ވަރަށް ބާރަށް، ކޮވިޑް-19ގެ ކުރިއާ އެއްހަމައަކަށް މިހާރު އަންނަނީ އިއާދަވަމުންނެވެ. ރާއްޖޭގެ އިގްތިސާދީ ކުރިއެރުން ހަލުވި ކަމަށް ބޭރުގެ މާލީ އިދާރާތަކުން ވެސް އެއްބަސްވެ އެވެ. ނަމަވެސް އެ އިދާރާތަކުން ފާހަގަކުރާ އާންމު ކަންބޮޑުވުމަކީ، ދަރަންޏާއި މާލީ ގޮންޖެހުންތައް ބޮޑު މައްސަލަ އެވެ.

ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީން އެންމެ ފަހުން އާންމުކުރި ތަފާސްހިސާބުތަކުން ދައްކާ ގޮތުގައި ޖޫން މަހުގެ ނިޔަލަށް ރާއްޖޭގެ ޖުމްލަ ދަރަންޏަކީ 86 ބިލިއަން ރުފިޔާ އެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ:

ދަރަނި ނެގުން ވީހާވެސް މަދުކުރުމަށް ބޭރުގެ މާލީ ފަރާތްތަކުން އިރުޝާދު ދިން ނަމަވެސް، 2022ގެ ފުރަތަމަ ހަ މަސް ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އެކަނި ވެސް، މުޅިން އަލަށް ހަތަރު ލޯނެއް ނަގާފައިވެ އެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ:

އަހަރުގެ ފުރަތަމަ ހަ މަސް ދުވަހުގެ ތަފާސްހިސާބުތަކަށް ބަލާއިރު، ދަރަނި ދައްކަން ޖުމްލަ ހަރަދުކޮށްފައިވަނީ 3.6 ބިލިއަން ރުފިޔާ އެވެ.

ރާއްޖޭގެ ރިޒާވް ދަށަށް ދިޔަ މައިގަނޑު ސަބަބަކީ ދުނިޔޭގެ ބާޒާރުގައި ތެލުގެ އަގު އުފުލުމާ އެކު ތެޔޮ އެތެރެކުރަން ކުރާ ހަރަދު އެތައް ގުނައަކުން ބޮޑުވުމެވެ.

ކަސްޓަމްސްގެ ތަފާސްހިސާބުތަކުން ދައްކާ ގޮތުގައި މިދިއަ ޖެނުއަރީ މަހާއި ނޮވެމްބަރު މަހުގެ ތަފާސްހިސާބުތައް އަޅާބަލާއިރު، ތެޔޮ އެތެރެކުރަން ކުރި ހޭދަ، %38.5 ވަނީ ބޮޑުވެފަ އެވެ. އެގޮތުން:

ތެލުގެ އަގު ބޮޑުވުމުގެ އަސަރު، އެކި ގޮތްގޮތުން އާންމު ދިރިއުޅުމަށް ވެސް ވަނީ ކޮށްފަ އެވެ. މިސާލަކަށް ބަލާ ނަމަ، އުޅަނދުފަހަރަށް ތެޔޮ އެޅޭ އަގު ބޮޑެވެ. މަސްވެރިންނަށް ތެޔޮ ވިއްކާ އަގު ވެސް ބޮޑުވި އެވެ.

އަހަރު ފެށުނު އިރު އެސްޓީއޯއިން ތެޔޮ ވިއްކި އަގަކީ:

އޭގެ ފަހުން އެކި ފަހަރުމަތިން ތެލުގެ އަގު ބޮޑުވި އެވެ. އަދި އެންމެ ފަހުން އަގު ކިރިޔާ ވެސް ދަށަށް ޖެހިލީ އޮގަސްޓް 18 ގަ އެވެ. އެ ދުވަހުން ފެށިގެން މިހާތަނަށް ތެޔޮ ވިއްކަމުން އަންނަނީ:

އޭގެ އިތުރުން ތެލުގެ އަގު އުފުލުމާ އެކު އިމްޕޯޓަށް ކުރާ ހަރަދު ބޮޑުވެ، ބާޒާރުގައި ތަކެތީގެ އަގު ވެސް ވަނީ މައްޗަށް ޖެހިލައިފަ އެވެ. އެގޮތުން:

ކަސްޓަމްސްގެ ތަފާސްހިސާބުތަކުން އެނގޭ ކަމަކީ، މަހަކަށް ފަހު މަހެއް، ރާއްޖެއަށް މުދާ އެތެރެކުރާ މިންވަރު އިތުރުވަމުން އަންނަ ކަމެވެ. އެގޮތުން ފާއިތުވެދިޔަ ހަ މަސް ދުވަހު ރާއްޖެއަށް ތެލުގެ ބާވަތްތައް ހިމެނޭ ގޮތަށް މުދާ އެތެރެކުރި މިންވަރު، މިދިޔަ އަހަރުގެ އެ މުއްދަތާ އަޅާބަލާއިރު:

ތެޔޮ ގަތުމަށާއި މުދާ އެތެރެކުރަން ކުރާ ހަރަދު ބޮޑުވަމުން ދިއުމުގެ ނޭދެވޭ އަސަރު ދައުލަތުގެ ރިޒާވަށް ކުރިމަތިވެ، ހީނަރުކަން ދައްކައިދެ އެވެ. މަރުކަޒީ ބޭންކް، އެމްއެމްއޭގެ ތަފާސްހިސާބުތަކުން ފެންނަ ގޮތުގައި:

ރާއްޖެއިން ތެލަށް ކުރާ ހޭދައިން އަހަރަކު 15 އާއި 20 މިލިއަން ރުފިޔާއާ ދެމެދުގެ އަދަދެއްގެ ފައިސާ ސަލާމަތްކުރުމަށް، ހުޅުލެ އާއި ހުޅުމާލެ ގުޅުވައިދޭ ލިންކު ރޯޑުގައި ސޯލާ ޕެނަލް ގާއިމުކުރުމުގެ މަޝްރޫއެއް ސަރުކާރުން ޑިސެމްބަރު މަހު ވަނީ ފަށައިފަ އެވެ. އެ މަޝްރޫއު ނިމޭނެކަމަށް ލަފާކޮށްފައިވަނީ އަންނަ އަހަރުގެ މެދެއްހާ ހިސާބުގަ އެވެ.

މަޝްރޫއުގެ ހުލާސާ:

ކޮވިޑުގެ ތެރޭގައި ޖީޑީޕީގެ ނިސްބަތުން %154އަށް ދަރަނި އެރުމަށް ފަހު ދަރަނީގެ ނިސްބަތް މިހާރު އެއަަށް ވުރެ ކުޑަ އެވެ. އެހެންވިޔަސް، އަދިވެސް ރާއްޖޭގެ ދަރަނި ވަރަށް ބޮޑު ކަމަށާއި މެދު ރާސްތާގައި ވެސް ދަރަނީގެ މިންވަރު ހުންްނާނީ ވަރަށް މަތީގައި ކަމަށް އިންޓަނޭޝަނަލް މަނިޓަރީ ފަންޑު (އައިއެމްއެފް)އިން ވަނީ ފާހަގަކޮށްފަ އެވެ. އައިއެމްއެފްއިން ފާހަގަކުރި މައިގަނޑު ކަންބޮޑުވުންތަކަކީ:

މި އަހަރާއި އަންނަ އަހަރަށް އެމްއެމްއޭ އާއި ބޭރުގެ މާލީ އިދާރާތަކުން ޖަހާފައިވާ ހިސާބުތަކާއި ލަފާކުރާ ގޮތް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ތަފާތު ނަމަވެސް، ދެކޮޅުން ވެސް ބުނަނީ އުންމީދު އެބަ އޮތް ކަމަށެވެ. އެގޮތުން:

އާ އަހަރު ފެށުމާ އެކު ޖީއެސްޓީ ރޭޓު %6 އިން %8އަށް އަދި ޓީޖީއެސްޓީ %12 އިން %16އަށް ބޮޑުކުރަން ސަރުކާރުން ވަނީ ނިންމާފަ އެވެ. އެ ނިންމުމަށް އައިއެމްއެފް އާއި ވޯލްޑް ބޭންކުން ވެސް ވަނީ މަރުހަބާ ކިޔައިފަ އެވެ. އެއީ އެ ދެ އިދާރާތަކުން ލަފާ ވެސް ދީފައިވާ ގޮތެވެ.

އައިއެމްއެފްއިން އިސްލާޙީ ފިޔަވަޅުތަކުގެ ގޮތުގައި އަޅަން ރާއްޖެއަށް ގޮވާލި ފިޔަވަޅުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ:

ދައުލަތުން ދަރަންޏަށް ނަގާ ފައިސާ ނުވަތަ ދައުލަތް ޒިންމާވާ ގޮތަށް ގެރެންޓީ ދޫކުރުމުގެ ކުރިން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ ރުހުން ހޯދަން ޖެހޭ ގޮތަށް، އިދިކޮޅު ކޯލިޝަނުން މާލިއްޔަތު ގާނޫނަށް އިސްލާހު ގެންނަން މަސައްކަތްތަކެއް ކުރި އެވެ. ނަމަވެސް އެ މަސައްކަތް ހުއްޓުނީ މަޖިލީހުން އެ އިސްލާހު ބޭރުކޮށްލި ހިސާބުންނެވެ.

ފައިސާ ޗާޕުކުރުން ނުވަތަ ދައުލަތުގެ ޕަބްލިކް ބޭންކް އެކައުންޓް (ޕީބީއޭ) އޯވަޑްރޯ ކުރުން ނިމުމަކަށް ގެނައުމަށް އިދިކޮޅުން ކުރި މަސައްކަތް ވެސް ދިޔައީ އެކަހަލަ ގޮތަކަށެވެ. މަޖިލީހުގައި އިދިކޮޅު މެމްބަރުން އެ މަސައްކަތް ފެށީ ދަރަނި ބޮޑުވުމުގެ މައްސަލަ ތިލަވެ، 2023 ނިމޭ އިރު ރާއްޖޭގެ ބޭރު ފައިސާގެ ރިޒާވް ހުސްވެ، ދަރަނި ނުދެއްކޭ ހިސާބަށް ދިއުމުގެ ފުރުސަތު ބޮޑު ކަމަށް ދުނިޔޭގެ އެންމެ ބޮޑު އެއް އިންވެސްޓްމަންޓް ބޭންކު ޖޭޕީ މޯގަންއިން ވެސް ބުނެފައިވަނިކޮށެވެ.

ފައިސާ ޗާޕު ކުރަން ސަރުކާރަށް ދީފައި އޮތް ހުއްދަ ނިމުމަކަށް ގެނައުމަށް އިދިކޮޅު ކޯލިޝަންގެ ފަރާތުން މަޖިލީހަށް ގަރާރެއް ހުށަހަޅުއްވައި މާވަށު ދާއިރާގެ މެމްބަރު އަދި ކުރީގެ އިކޮނޮމިކް މިނިސްޓަރު މުހައްމަދު ސައީދު ފާހަގަކުރެއްވި މައިގަނޑު ކަންބޮޑުވުމަކީ، އޯވާޑްރޯގެ ހާލަތު އޮތުމުން ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީން ކުރަމުންދާ ކަންކަން މޮނީޓަކުރުމުގެ ފުރުސަތު ތިން ވަނަ ފަރާތަކަށް ނުލިބުމުގެ ކަންބޮޑުވުމެވެ. އަދި އެކަމުގެ ސަބަބުން ކޮރަޕްޝަނަށް މަގުފަހިވެގެންދާ ކަމާއި އެ ހާލަތު އޮތުމުން އިގްތިސާދަށް ނުރައްކާ ކުރިމަތިވާ ފަދަ ކަންކަން ކުރުމުގެ ފުރުސަތު ސަރުކާރަށް އޮންނާނެ ކަމަށް ވެސް އޭނާ ގަބޫލުކުރައްވަ އެވެ. ނަމަވެސް އެ ގަރާރު ވެސް މަޖިލީހުން ވަނީ ބޭރުކޮށްލައިފަ އެވެ.

ދައުލަތުގެ ދަރަނި ބޮޑުވެފައިވާ މިންވަރު އެންމެ  ފުރަތަމަ ހިލުވައިލި އެއް ބޭފުޅަކީ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ ރައީސް މުހައްމަދު ނަޝީދު އެވެ. އެމްޑީޕީ ޕީޖީ މެމްބަރުން ހިމެނޭ ވަޓްސްއެޕް ގްރޫޕަކަށް ފޮނުއްވި މެސެޖެއްގައި ނުރައްކާ މިންވަރަކަށް ދައުލަތުގެ ރިޒާވު ދަށަށް ހިނގައިދާނެކަމުގެ ކަންބޮޑުވުން ހިއްސާކުރެއްވި އެވެ. އަދި އެކަމުން ސަލާމަތްވުމަށް، އެމަނިކުފާނު އޭގެ ކުރިން ވެސް ދެއްކެވި، ދަރަނި ރީސްޓްރަކްޗާ ކުރަން ޖެހޭ ވާހަކަ ތަކުރާރު ކުރެއްވި އެވެ.

ނަޝީދުގެ ވާހަކަތަކަށް ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން ރައްދު ދެއްވައި ފިނޭންސް މިނިސްޓަރު އިބްރާހިމް އަމީރު ވިދާޅުވީ ރީސްޓްރަކްޗާ ކުރަން ޖެހޭ ދަރަންޏެއް ނުވެސް ނެތް ކަމަށެވެ. ރީސްޓްރަކްޗާ ކުރަން މި ސަރުކާރަށް ފެނުނު ދަރަނިތައް އޭގެ މާ ކުރިން ރީސްޓްރަކްޗާ ކޮށްފައިވާކަން ފާހަގަކުރައްވައި ރާއްޖޭގައި ދަރަނި ނުދެއްކޭވަރުގެ ގޯސް ހާލަތެއް، އެއް ގޮތަކަށް ވެސް ނެތް ކަމަށް އަމީރު ފާހަގަކުރެއްވި އެވެ.

އިންފްލޭޝަންގެ މައްސަލައިގައި އިކޮނޮމިކް މިނިސްޓަރު ފައްޔާޒު އިސްމާއިލް ވިދާޅުވީ އެކަމުގެ ތަކުލީފު ކުޑަކުރަން ސަރުކާރުން ކޮށްދެވޭނެ މާ ބޮޑު ކަމެއް ނެތް ކަމަށެވެ. މިނިސްޓަރު ދެއްވި ސަބަބަކީ ރާއްޖޭގެ ދަރަނި ބޮޑުވުމުގެ ސަބަބުން ތަކެތީގެ އަގު ކުޑަކުރަން ކަމެއް ކުރާވަރަށް ފައިސާ ނެތުމެވެ.

ފައްޔާޒުގެ ވިސްނުމުގައި ދަރަންޏަށް ފައިސާ ނަގައިގެން މަޝްރޫއުތައް ހިންގުމަކީ މައްސަލައެއް ނޫނެވެ. އޭނާ ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ރައްޔިތުންނަށް އުފާވެރި ދިރިއުޅުމެއް ހޯދައިދެވެން އޮތް ގޮތަކީ އެއީ އެވެ.

އިތުރަށް ކިޔާލަން

ދަރަނީގެ ކަންކަމާ ގުޅޭ ގޮތުން ބޭރުގެ މާލީ އިދާރާތަކުން ފާޅުކުރި ކަންބޮޑުވުންތަކަށް މި ސަރުކާރުން ގޮންޖެހިތަން، އަހަރުގެ އެކި ހިސާބުތަކުގައި ފެނުނެވެ. އަންނަ އަހަރު ޓެކްސް ބޮޑުކުރަން ސަރުކާރުން ނިންމި ނިންމުމަށް ވޯލްޑް ބޭންކާއި އައިއެމްއެފްއިން ތާއީދުކުރިކަން ބަލައިގަތް ނަމަވެސް، އަންނަ އަހަރުގެ ބަޖެޓު މަޖިލީހަށް ހުށަހަޅުއްވައިދެއްވިއިރު މިނިސްޓަރު އަމީރު ވިދާޅުވީ، 2023 ގައި މުޅި ދުނިޔޭގެ އިގްތިސާދާ މެދު އައިއެމްއެފްއިން ދެކެނީ މާ ބަނަކޮށް ކަމަށެވެ. އަދި ރާއްޖޭގެ އިގްތިސާދީ ވާހަކައަކީ ތަފާތު ވާހަކައެއް ކަމަށް ވިދާޅުވި އެވެ. ސަބަބެއްގެ ގޮތުގައި ދެއްކެވީ ރާއްޖޭގެ ފަތުރުވެރިކަމުގެ ސިނާއަތުގެ ވާހަކަ އެވެ. ދަރަންޏަށް ފަރުވާކުރަން ގެންގުޅޭ ބޭހަކީ، ކޮވިޑަށް ފަހު ފުޅާވަމުން އަންނަ ރާއްޖޭގެ ފަތުރުވެރިކަމާއި އެ ސިނާއަތުން ލިބޭ އާމްދަނީ އެވެ.

ކޮވިޑްގެ ފަހުން ޗައިނާ މާކެޓު މުޅިން ބަންދުވެ އަދި ހަނގުރާމައިގެ ސަބަބުން ރަޝިއާ އާއި ޔޫކްރެއިން ފަދަ، މީގެ ކުރިން ރާއްޖެއަށް އެންމެ ގިނައިން ފަތުރުވެރިން އައި 10 މާކެޓުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ މުހިންމު ގައުމުތަކުން ފަތުރުވެރިން އަންނަ މިންވަރު މަދުވި އެވެ. ނަމަވެސް، އެހެން ދިމަދިމާލުން މާކެޓު ހޯދައިގެން، މި އަހަރަށް ކަނޑައެޅި 1.6 މިލިއަން ފަތުރުވެރިންގެ އަމާޒަށް ވާސިލްވެވުނެވެ. އެއީ ވަރަށް ބޮޑު ކުރިއެރުމެކެވެ. މި ފެށޭ އާ އަހަރަށް ކަނޑައަޅާފައި އޮތީ ދެ މިލިއަން ފަތުރުވެރިން ހަމަކުރުމުގެ އަމާޒެވެ. އެކަމަށް އޮތް އެންމެ ބޮޑު ހިތްހަމަޖެހުމަކީ، ޗައިނާ އެވެ. ކޮވިޑް-19ގެ ބަންދު ޗައިނާއިން އުވާލުމާ އެކު ޗައިނާގެ އެތައް ލައްކަ ބަޔަކު މިހާރު ވަނީ ބޭރަށް ދަތުރުކުރަން ބުކިން ހަދަން ފަށައިފަ އެވެ.