ރާއްޖެ-މޮރިޝަސް މައްސަލަ: 2 މައްސަލައެއް؛ 1 އަސާސެއް

"ރާއްޖޭގެ ހާއްސަ އިގްތިސޯދީ ސަރަހައްދު (އީއީޒެޑް) ކަނޑައަޅާފައި ވަނިކޮށް، އެއަށް އުނިކަމެއް އަތުވެދާނެ ފަދަ ގޮތަކަށް އދ.ގެ އާންމު މަޖިލީހަށް ނުވަތަ އެ ނޫން މަޖިލީހަކަށް ހުށަހެޅޭ ހުށަހެޅުމަކަށް ދިވެހި ސަރުކާރަށް ތާއީދެއް ނުކުރެވޭނެ،" ރާއްޖެއިން އދ.އަށް ކަނޑައަޅާފައި ހުންނަވާ ދާއިމީ މަންދޫބު ތިލްމީޒާ ހުސައިން އދ.ގެ އާންމު މަޖިލީހުގައި 2019ގައި ވިދާޅުވި އެވެ.

އެއީ، ރާއްޖޭން މޮރިޝަސްއާ ދެކޮޅަށް އަދި އިނގިރޭސިވިލާތަށް ތާއީދުކޮށް ވޯޓު ދިނީ ކީއްވެގެންކަން ހާމަކުރަން ސަރުކާރުން އޭރު ބުނި ބަހެވެ.

އޭރު ވެސް އިންޓަނޭޝަނަލް ކޯޓް އޮފް ޖަސްޓް (އައިސީޖޭ) އިން ލަފާދީފައިވަނީ، އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ބައެއް ކަމަށް އެ ގައުމުން ދައުވާކުރާ ޗާގޯސްގެ މައްޗަށް އިނގިރޭސިންނަށް އެއްވެސް ހައްގެއް ނެތް ކަމަށެވެ. ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީ ބާރު އޮތީ، އައިސީޖޭގެ އެޑްވައިޒަރީ ލަފާގައިވާ ގޮތުން، މޮރިޝަސް އަށެވެ. އދ.ގެ އާންމު މަޖިލީހުގައި ވޯޓު ނެގީ އައިސީޖޭގެ އެ ނިންމުމާ ގުޅިގެންނެވެ.

އައްޑޫގެ ދެކުނުން ރާއްޖޭގެ އިގްތިސާދީ ސަރަހައްދު، މޮރިޝަސްގެ ސިޔާދަތުގެ ދަށުގައިވާ ކަމަށް އެ ގައުމާއި ބައިނަލްއަގުވާމީ ޓްރައިބިއުނަލްތަކުން ނިންމާފައިވާ ޗާގޯސް އާކިޕެލެގޯގެ ކަނޑުގެ ސަރަހައްދާ ފުށުއަރާ ކަމަށް ބުނެ މޮރިޝަސް އިން ކަނޑުތަކުގެ ގާނޫނާ ބެހޭ ބައިނަލްއަގުވާމީ ޓްރައިބިއުނަލަށް މައްސަލަ ހުށަހެޅީ 2019ގަ އެވެ. އެއީ އައިސީޖޭގެ ލަފަ އާއި އދ.ގެ އާންމު މަޖިލީހުގެ ނިންމުމާ ގުޅިގެންނެވެ.

އޭގެ ފަހުން:

މޮރިޝަސް އިން އިންޓަނޭޝަނަލް ޓްރައިބިއުނަލް ފޯ ދަ ލޯ އޮފް ދަ ސީސް (އިޓޮލްސް)އަށް ހުށަހެޅީ:

ޗާގޯސް އަކީ މޮރިޝަސްގެ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ބަލައިގަންނަން ދިވެހި ސަރުކާރުން ނިންމި ނަމަވެސް ރާއްޖެއަށް ގެއްލުމެއް ނެތް ކަމަށާއި ކަނޑުގެ ސަރަހައްދު ކަނޑައެޅުމުގެ މައްސަލައިގައި އަދިވެސް ރާއްޖޭގެ ސްޓޭންޑް ބަދަލު ނުވާ ކަމަށް ބަންޑާރަ ނައިބުގެ އޮފީހުން އިއްޔެ ވަނީ ބުނެފަ އެވެ.

މިއީ އޭގެ ޒާތުގައި، ސަރުކާރުން ބުނާ ގޮތަށް، ދެ މައްސަލައެކެވެ. މޮރިޝަސްއަށް ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީ ބާރު ލިބޭ ކަމަށް އައިސީޖޭ އާއި އދ.ގެ އާންމު މަޖިލީހާއި ޓްރައިބިއުނަލުން ވެސް ވަނީ ނިންމާފަ އެވެ. އެކަމަކާ ގުޅޭ ގޮތުން ދެބަސްވުމެއް ނެތެވެ. ސަރުކާރުން ބުނަނީ ރާއްޖޭގެ ނިންމުން ބަދަލުވީ ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީ ބާރު ލިބިގެންވާ ފަރާތާ ގުޅޭ ގޮތުން ކަމަށެވެ.

ދެން އޮތީ، ޓްރައިބިއުނަލްގައި މިހާރު ކުރިއަށްދާ މައްސަލަ އެވެ. އެއީ ރާއްޖެ އާއި މޮރިޝަސްގެ އީއީޒެޑް ނުވަތަ އިގްތިސާދީ ސަރަހައްދުން ފުށުއަރާ ބައި ބެހުމާ ގުޅޭ މައްސަލަ އެވެ. ސަރުކާރުން ބުނަނީ އެ މައްސަލައިގައި ރާއްޖޭގެ ވިސްނުން އެއްވެސް ވަރަކަށް ބަދަލުނުވާ ކަމަށެވެ.

އެއާ އެކު، މިކަމާ ގުޅުން ހުރި އަދި އިތުރު ނުވަތަ ތިން ވަނަ މައްސަލައެއް ވެސް އެބަ އޮތެވެ. އެއީ ރާއްޖޭގެ ކޮންޓިނެންޓަލް ޝެލްފް ފުޅާ ކަމަށް ކަނޑައަޅައިދިނުމަށް އެދި ރާއްޖޭން ޖުލައި 2010ގައި އދ.ގެ ކޮމިޝަން އޮން ދަ ލިމިޓްސް އޮފް ދަ ކޮންޓިނެންޓަލް ޝެލްފް (ސީއެލްސީއެސް)އަށް ހުށަހެޅި ހުށަހެޅުމެވެ. އެ ހުށަހެޅުމުގައި މޮރިޝަސް އިން ދައުވާކުރާ ކޮންޓިނެންޓަލް ޝެލްފްގެ ބަޔާ ފުށުއަރާ ކަމަށް ބުނެ އެ ގައުމުން ވަނީ އެ މައްސަލައަށް ވަދެފަ އެވެ.

ނަމަވެސް މިއީ ތަފާތު މައްސަލަތަކަކަށް ވިޔަސް، މި ތިން މައްސަލައިގައި ވެސް އަދި ހާއްސަކޮށް މިހާރު ޓްރައިބިއުނަލްގައި ކުރިއަށްދާ މައްސަލައިގައި ވެސް އަސާސަކީ މޮރިޝަސް އިން ޗާގޯސް އަކީ އެ ގައުމުގެ ބައެއް ކަމަށް ކުރާ ދައުވާ އެވެ. އިގްތިސާދީ ސަރަހައްދު ފުށުއަރަނީ ވެސް ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީ ބާރު މޮރިޝަސްއަށް ލިބޭ ހިސާބުންނެވެ.

"މިއީ ދެ ފަރާތުން މައްސަލައެއްގައި ކޯޓަށް ގޮސް، އެއް ފަރާތުން އެ ދައްކަނީ ރަނގަޅު ވާހަކައޭ، އެ ގޮތަށް ނިންމައިދޭށޭ ބުނުން ކަހަަލަ ކަމެއް،" ރާއްޖޭގެ ކުރީގެ ބަންޑާރަ ނައިބު އަދި ކަނޑުތަކާ ބެހޭ ގާނޫނުގެ މާހިރެއް ކަމަށްވާ ޑރ. މުހައްމަދު މުނައްވަރު މިއަދު 'ދައުރު'އަށް ވިދާޅުވި އެވެ.

"ދެ މައްސަލައިގެ އަސާސަކީ ވެސް އެކައްޗެއް. މޮރިޝަސްއަށް ޗާގޯސް ލިބެން ޖެހޭނެ ކަމަށް ރާއްޖޭން ގަބޫލުކުރިޔަސް، ހިނގަމުންދާ މައްސަލައިގެ ތެރެއިން އެ ކަމަށް ރުހުން، އެ ގޮތަށް ގަބޫލުކުރާ ކަމަށް ބުނުމަކީ ވަރަށް ހެއްވާ ކަމެއް. މިއީ ޖޯކެއް ނޫން. މިއީ ޑީލެއް ނޫން. މި ދައްކަނީ ދިވެހި ދައުލަތުގެ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ބައެއް ބައިކުރަން ޖެހޭ މައްސަލައިގެ އަސާސް ރާއްޖޭން ހަމަ ހުރެފައި ގަބޫލުކުރާ ވާހަކަ."

ކަނޑުތަކާ ބެހޭ ގާނޫނުގެ ދާއިރާ އިން މާސްޓާސް ހައްދަވާފައިވާ ބޭފުޅަކު، ނަން ނުޖަހާ ގޮތަށް، 'ދައުރު'އަށް ވިދާޅުވީ ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީ ބާރާ ގުޅޭ މައްސަލައިގައި ރާއްޖޭގެ ސިޔާސަތު ބަދަލުވުމުން، އިޓޮލްސްގައި މިހާރު ކުރިއަށްދާ މައްސަލައިގައި ރާއްޖޭން ވަކާލާތުކުރާ ކަންކަން "ބަލިކަށިވާނެ" ކަމަށެވެ.

"ޓްރައިބިއުނަލުން ރާއްޖެއާ ދެކޮޅަށް ނިންމުން އެއީ އަދި ވަކި ކަމެއް. އެހެން ނިންމުމުގެ ފުރުސަތު އޮންނާނެ. އެކަމަކު، އެހެން ނިންމުމުގެ ކުރިން ރާއްޖޭން ކުރިން ދެއްކި ވާހަކަ ދޫކޮށް، މި މައްސަލައިގެ ވެސް އަސާސް ބިނާވާ ޗާގޯސް މައްސަލައިގައި މޮރިޝަސްއަށް ތާއީދުކުރުމުން ރާއްޖޭން ދައްކާ ވާހަކަތަކުގެ ބުރަދަނަށް އަސަރު ކުރާނެ. މި ދަނޑިވަޅުގައި މަޑުން ވެސް ތިބެވިދާނެ،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

މިކަމުގައި ރާއްޖެ އާއި މޮރިޝަސްއާ ދެމެދު އެއްގަލަކަށް އަރާ ކަންތައްތަކެއް ވެސް އެބަ ހުއްޓެވެ. އެއީ:

މައްސަލަ ޖެހިގެން އުޅެނީ އިން ކަނޑައެޅުމުގައި ބަލާނެ ބޭސް ޕޮއިންޓުތަކާ ގުޅޭ ގޮތުންނެވެ. މި މައްސަލައިގައި ރާއްޖެއަށް އޮތީ ދެ ގޮތެކެވެ. އެއީ:

ޓްރައިބިއުނަލުން ކޮންމެ ގޮތަކަށް މައްސަލަ ނިމުނަސް، ރާއްޖޭގެ އިގްތިސާދީ ސަރަހައްދުން ބައެއް އުނިވާނެ އެވެ. މޮރިޝަސް ކޮޅަށް ނިންމައިފި ނަމަ، އުނިވާ ބައި ބޮޑުވާނެ އެވެ. ރާއްޖެ ކޮޅަށް ނިންމައިފި ނަމަ، ބޮޑު ބައި ރާއްޖޭގެ އަތުގައި ބޭއްވޭނެ އެވެ.

މި ދެބަސްވުމުގައި މިހާތަނަށް ކަން ހިނގާފައިވާ ގޮތުން އޮތް އެންމެ ބޮޑު ކަންބޮޑުވުމަކީ، މުނައްވަރު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި، ސަރުކާރުން ރައްޔިތުންނަށް ހަގީގަތް ކިޔައިދިނުމުގެ ބަދަލުގައި، ދެ މައްސަލައެއް ކަމަށް ބުނެ އޮޅުވާލަން މަސައްކަތް ކުރުމެވެ. ޓްރައިބިއުނަލުން ނިންމާ ގޮތެއްގެ ސަބަބުން ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވެދާނެ ގޮންޖެހުންތައް އޮޅުންފިލުވައިނުދިނުމެވެ.

"ފުރަތަމަ ގޮސްފައި މި ބުނަނީ މޮރިޝަސް އިން ޓްރައިބިއުނަލަށް ދިޔައީ [ޗާގޯސްއަށް] ސޮވެރެނިޓީ ގާއިމްކުރާށޭ. އޭގެ ސަބަބުން ރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެ ސަރަހައްދުން ބައެއް ގެއްލިގެން ހިނގައިދާނެތީ މޮރިޝަސް އިން [ޗާގޯސްގެ މައްޗަށް] ކުރާ ކްލެއިމްއަށް ތާއީދުކުރެވޭކަށް ނެތޭ. އޭގެ ފަހުން މި ބުނަނީ ތާއީދުކުރަމޭ. ޖޯކަރުންތަކަކަށް ބަދަލުވީނޫންތޯ؟،" މުނައްވަރު ވިދާޅުވި އެވެ.

"ދިވެހި ދައުލަތަކީ، ދިވެހި އިގްތިސާދީ ސަރަހައްދަކީ އެތައް ބައެއްގެ ގުރުބާނީއެއް. ހަމަ އެހެން ހުރެފައި ސަރުކާރަށް ނިންމާލެވޭނެ ކަމެއް ނޫން މިއީކީ."