ހުޅުމާލެއަށް 25 އަހަރު: މިއީ ކިހިނެއް ފެށުނު މަޝްރޫއުއެއް؟

ރާއްޖޭގެ ތާރީހުގައި މިހާތަނަށް ހިންގި ބިން ހިއްކުމުގެ އެންމެ ބޮޑު މަޝްރޫއު ފެށީ މީގެ 25 އަހަރު ކުރިން މިއަދު އެވެ. ބިލިއަން ރުފިޔާގެ މަޝްރޫއު ފަށްޓަވަައިދެއްވީ ހުޅުލޭ ފަޅުގައި އަޅާފައި އޮތް ބާޖެއްގައި ހުންނަވައި އޭރުގެ ރައީސް މައުމޫން އަބްދުލް ގައްޔޫމެވެ. އެއީ 16 އޮކްޓޯބަރު 1997 ވީ ބުރާސްފަތި ދުވަހެވެ. ފުރަތަމަ ފިޔަވަހީގެ މަސައްކަތް 18 ޖުލައި 2002ގައި ނިމުނުއިރު 188 ހެކްޓަރުގެ ބިން ވަނީ ހިއްކައިފަ އެވެ. ސޯޝަލް ހައުސިންގެ ދަށުން އިމާރާތްކުރި ފްލެޓާއި ވިއްކި ގޯތިތަކުގައި 2004ގައި މީހުން ދިރިއުޅެން ފެށިއިރު ހުޅުމާލޭގެ އާބާދީއަކީ ގާތްގަނޑަކަށް 2،000 އެވެ.

 ފަސްމަންޒަރު: ހުޅުލެ އާއި ފަރުކޮޅުފުށި ހިމެނޭ ފަޅާއި ވިލު ހިއްކުމުގެ ޚިޔާލު މީގެ 27 އަހަރު ކުރިން ކެބިނެޓްގައި  މަޝްވަރާކުރި އިރު އެކަމާ ބައެއް ބޭފުޅުން ދެކޮޅުހެއްދެވި އެވެ. އަދި ތަފާތު ސުވާލުތައް ކުރިމަތިކުރި އެވެ. ބިން ހިއްކުމުގެ މަސައްކަތް މާލޭ ހުޅަނގު ފަރާތުގައި 1980ގެ ތެރޭގައި ހިންގި ނަމަވެސް ބޮޑު ފަޅެއް ހިއްކުމުގެ ގާބިލްކަން ލިބިފައި ވޭ ހެއްޔެވެ؟ އަދި މާލީ ގޮތުން ބަލާއިރު އެއީ ކުރެވޭނެ ކަމެއް ހެއްޔެވެ؟

ނަމަވެސް މާލެއަށް ދިމާވެފައިވާ ގޯތިގެދޮރުގެ ދަތިކަން ހައްލުކުރުމުގެ މުހިންމު ފިޔަވަޅެއްގެ ގޮތުން، ފެންނަ ޚިޔާލުތައް ހިމެނޭ ގޮތަށް އޭރުގެ މާލޭ ހައުސިން އެންޑް އާބަން ޑިވޮލަޕްމަންޓް ބޯޑުން މާޗް 1995 ގައި ތައްޔާރުކޮށް ކެބިނެޓަށް ހުށަހެޅި 37 ސަފުހާގެ ރިޕޯޓްގައި، ބޯހިޔާވަހިކަމަށް ދިމާވެފައިވާ ބިމުގެ ދަތިކަން ހައްލުކުރަން، ދުރު ރާސްތާއަށް ބަލާއިރު، ކުރަން ފެންނަ ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ހުށަހަޅާފައި ވަނީ:

1. މާލޭގައި ހުރި ހުސް ބިންތަކުގައި އުސް ފްލެޓް އިމާރާތްތައް ހެދުން

2. އަދި ހުސް ބިންތަކުން ގޯތި ދިނުން

3. މާލެ ކައިރި ސަރަހައްދުގެ ބޮޑެތި ފަޅުތައް ހިއްކުން

އެ ދުވަސްވަރުގެ ތަފާސްހިސާބުތަކަށް ބަލާއިރު މާލެ އާއި ވިލިނގިލީގައި ހިމެނޭ 4،783 ހައުސިން ޔުނިޓްތަކުގައި 10،769 އާއިލާ ދިރިއުޅެ އެވެ. މާލޭގެ އާބާދީއަށް ބަލާއިރު ދިރިއުޅޭނެ އިތުރު 5،986 ހައުސިން ޔުނިޓް ބޭނުންވެ އެވެ. އެހެންކަމުން އިމާރާތްކުރުމުގެ ޚަރަދަށާއި މާލެއިން ލިބެން ހުރި ހުސް ބިންތަކުގައި އިމާރާތްކޮށްގެން ވެސް ބޯހިޔާވަހިކަމުގެ މައްސަލައަށް އެކަށީގެންވާ، ދިގު ރާސްތާގެ، ލުޔެއް ނުލިބޭނެތީ މާލޭ ހައުސިން އެންޑް އާބަން ޑިވޮލަޕްމަންޓް ބޯޑުގެ ރިޕޯޓްގައި ހުށަހަޅާފައި ވަނީ ހުޅުލޭ ފަޅު ހިއްކުމަށެވެ.

މާލެ ކައިރި ފަޅުތައް ހިއްކަން ބަލާއިރު އެ ރިޕޯޓްގައި ފާހަގަކޮށްފައިވާ ފަޅުތަކަކީ:

1. އެނބޫދޫ ފިނޮޅު ފަޅު، 15.8 އަކަ ކިލޯމީޓަރު؛ މާލެއާ ދުރުމިން 5.5 ކިލޯމީޓަރު

2. ހުޅުލޭ ފަޅު، 12.8 އަކަ ކިލޯމީޓަރު؛ މާލެއާ ދުރުމިން 4.6 ކިލޯމީޓަރު

3. ތިލަފުށި، 3.5 އަކަ ކިލޯމީޓަރު؛ މާލެއާ ދުރުމިން 6 ކިލޯމީޓަރު

4. ގުޅީފަޅު، 3.3 އަކަ ކިލޯމީޓަރު؛ މާލެއާ ދުރުމިން 5.2 ކިލޯމީޓަރު

3. ވިލިނގިލި، 0.6 އަކަ ކިލޯމީޓަރު؛ މާލެއާ ދުރުމިން 1.7 ކިލޯމީޓަރު

އެނބޫދޫ ފިނޮޅު ފަޅަކީ އެންމެ ބޮޑު އަދި ތިލަ ފަޅެއް ނަމަވެސް އެއީ އެ ވަގުތަށް ބަލާއިރު ހިއްކަން ފެންނަ ފަޅެއް ނޫން ކަމަށް އާބަން ޑިވޮލަޕްމަންޓް ބޯޑުގެ ރިޕޯޓްގައި ވެ އެވެ. އެއް ސަބަބަކީ މާލެއާ ދުރުވެފައި ބައެއް ދުވަސްވަރު ވާދޫ ކަނޑު ވަރަށް ބޮޑަށް ގަދަވެ އެ ކަނޑު ހުރަސްކޮށް ދަތުރުކުރަން ދަތިވުމެވެ. އަދި މުސްތަގްބަލުގައި ފާލަމަކުން މާލެއާ ގުޅާލުމަކީ ވެސް ކުރެވޭނެ ކަމެއް ކަމަށް ނުފެންނާތީ އެވެ. (ފާލަމުން ހުޅެލެ އާއި މާލެ، ވިލިނގިލި، ގުޅީފަޅު އަދި ތިލަފުށި ގުޅާލުމުގެ ޚިޔާލީ ކުރެހުމެއް ވެސް 37 ސަފުހާގެ މި ރިޕޯޓްގައި ހިމަނާފައި ވެ އެވެ.) އެކަމަކު މާލެ ސަރަހައްދުގެ ބިން އިތުރުކުރުމުގެ ގޮތުން ކުރިމަގުގައި އެނބޫދޫ ފިނޮޅު ހިއްކުމަކީ ކުރެވިދާނެ ކަމެއް ކަމަށް ވެސް ރިޕޯޓްގައި ފާހަގަކުރި އެވެ.

ހުޅުލޭ ފަޅު ހިއްކަން ލަފާދިން މައިގަނޑު ސަބަބުތަކަކީ މާލެއާ ކައިރިވެފައި ފަޅު ތިލަވުމުގެ އިތުރަށް ފަހުން ފާލަމަކުން މާލެއާ ގުޅާލުމުގެ ފުރުސަތު ވެސް އޮތުމެވެ. އިނގިރޭސި ބަހުން ލިޔެފައިވާ މި ރިޕޯޓްގައި ސަރުކާރަށް ލަފާދީފައިވަނީ ހުޅުލޭ ފަޅު ހިއްކުމުގެ މަސައްކަތް ފެށުމަށެވެ. އެއީ މިފަދަ ބޮޑު މަޝްރޫއެއް ހިންގަން ބޭނުންވާ ތިމާވެށީގެ ދިރާސާތައް ހެދުމަށް ފަހު އެވެ.

ރިޕޯޓް ތައްޔާރުކުރި މާލޭ ހައުސިން އެންޑް އާބަން ޑިވޮލެޕްމެންޓް ބޯޑުގެ ޓެކްނިކަލް ކޮމިޓީގައި ހިމެނެނީ: