މާރުކޭޓުގެ އެތެރެ އާއި ބޭރުގައި ވެސް އޮތީ ބިދޭސީންގެ ބާރު

"މިތާ ދިވެހިންނަށް އެއްޗެއް ލިބޭނީ ބޭރު މީހުން ތިބޭ ގޮޅިތަކަށް އެއްޗެހި ވިއްކާފައި ދެން ބާކީ އޮންނަ އެއްޗެއް."

މިއީ މާލޭގެ ދަތުރުވެރިންގެ މާރުކޭޓުން ދިމާވި ޕިކަޕް ޑްރައިވަރެއްގެ ވާހަކަ އެވެ.

އެއީ ދަނޑުވެރިކަމުގައި ބިދޭސީންގެ ބާރު ފެށޭ ހިސާބެއް ނޫނެވެ. އޭނާ ބުނި ގޮތުގައި މިހާރު ދަނޑުތަކުގެ ބާރު އޮންނަނީ ވެސް އެ މީހުންގެ އަތުގަ އެވެ. ތަރުކާރީ އާއި މޭވާގެ ބާވަތްތައް މާލެ ގެންނަ ދޯނިފަހަރުގައި ވެސް އެ މީހުންނެވެ. މާލޭގެ ބަނދަރުން އެ އެއްޗެހި ވިއްކަނީ ވެސް އެމީހުންނަށެވެ.

"ބަނދަރުމަތީ މި އުޅޭ ބިދޭސީންގެ ކަންތައް ރަނގަޅަށް ބަލަން އެބަ ޖެހޭ." 

އޭނާގެ ޕިކަޕުގައި ދިވެހި ވިޔަފާރިވެރިން މުދާ އުފުލަ އެވެ. އެހެންވެ އެމީހުންގެ ހުރި ކަންބޮޑުވުންތައް ކޮންމެ ދުވަހަކު ވެސް އިވެ އެވެ. ދުވާލަކު ދެތިން ހަތަރުފަހަރު  ދަތުރުވެރިންގެ މާރުކޭޓަށް ވަދެ އަރުތެރެ ތެންމާލަނީ ކުރުނބަލަކުންނެވެ. 

ދިވެއްސެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން އޭނާ އެންމެ ކަންބޮޑުވަނީ ރާއްޖޭގައި ދިވެހިންނަށް ވުރެ ބިދޭސީންގެ ބާރު، ބައެއް ފަހަރު، ގަދަވާތީ އެވެ. އެ ފުރުސަތު އެމީހުންނަށް ދެނީ ވެސް ދިވެހިންނެވެ. އެކަންތައް ރެގިޔުލޭޓުކޮށް ބަލަހައްޓާނެ ބަޔަކު ތިބި ނަމަވެސް ތަންފީޒެއް ނުކުރެވެ އެވެ.

އެކަމަކު ގަވާއިދާ ހިލާފަށް އުޅޭ ބިދޭސީން ހޯދައި، ފިޔަވަޅު އަޅަން އިމިގްރޭޝަނާއި ކަމާ ބެހޭ އެހެން އިދާރާތައް ގުޅިގެން ބޮޑު އޮޕަރޭޝަނެއް ހިންގަ އެވެ. ވަރަށް ގިނަ ބަޔަކު އަނބުރާ ފޮނުވާލައިފި އެވެ. ޑިޕޯޓް ވެސް ކޮށްފި އެވެ.

އެންެ ފުރަތަމަ އެ ހަރަކާތް ފެށިއިރު މާލޭގެ ބައެއް ހިސާބުތަކުގައި ހިންގި ކުދިކުދި 'ލޯކަޕް މާރުކޭޓްތައް' ބަންދުކުރަން ޖެހުނެވެ. އެތަންތަނުގައި ގިނައިން ތިބެނީ ގަވާއިދާ ހިލާފަށް އުޅޭ ބަންގްލަދޭޝްގެ މީހުން ކަމުން، އެ މީހުން އަތުލީ އެވެ. ނުވަތަ އަތުލުމުގެ ކުރިން ތަން ދޫކޮށް ދިޔައި އެވެ.

އެކަމަކު މާލޭގެ އެންމެ ބޮޑު ލޯކަލް މާރުކޭޓުން އަދިވެސް ބިދޭސީންގެ ބާރެއް ނުކެނޑެ އެވެ. ގޮޅިތަައް ދެނީ ދިވެހިންނަށެވެ. އެކަމަކު އެ ދިވެހިން އެތަންތަން ބޮޑު އަގުގައި ބިދޭސީންނަށް ދޫކުރެ އެވެ. މިހާރު ވެސް މާރުކޭޓުތަކުގެ ބައެއް ގޮޅިތައް ހިންގަނީ އެހެންނެވެ.

އޭގެ އިތުރުން މާރުކޭޓު ކޮންމެ ގޮޅިއެއްގައި ބިދޭސީއަކު ގެންގުޅެން ކޯޓާ ލިބެ އެވެ. ކޯޓާގެ ބޭރުން ވެސް އެތައް ބަޔަކު ގޮޅިތަކުގައި އެބަ ތިއްބެވެ. 

ބިދޭސިންނާ ނުލާ ގޮޅިތައް ހިންގާ ދިވެހިންގެ އެންމެ ބޮޑު ކަންބޮޑުވުމަކީ ވެސް މި އެވެ: ދިވެހިންނަށް ވުރެ އެ މީހުންގެ ބާރު ގަދަވުމެވެ.

މާލެއަށް އުފަން އާދަމް މޫސާ ދަތުރުވެރިންގެ މާރުކޭޓުގައި ގޮޅިއެއް ހިންގާތާ ގާތްގަނޑަކަށް ހަތަރު އަހަރު ވެއްޖެ އެވެ. އޭނާއަށް ދިމާވާ އެންމެ ބޮޑު ގޮންޖެހުމަކީ ތަރުކާރީ އާއި އެނޫން ވެސް އުފެއްދުންތައް ގަންނަން ލިބޭ އަގު ބޮޑުވުމެވެ. އޭގެ ސަބަބަކީ ދަނޑުވެރިކަން ބިދޭސީންގެ އަތްދަށުގައި އޮތުމެވެ. 

"ބޭރުމީހުން، މި ގަންނަނީ ހަމަ އެމީހުންގެ މީހުން އަތުން. އަހަރެމެންނަށް [ދިވެހިންނަށް] މި ވިއްކަނީ އަގުބޮޑުކޮށް. މިސާލަކަށް އަހަރެމެންނަށް މި ވިއްކަނީ 20ރ އަށް ކުރުނބައެއް. އެމީހުންނަށް [ބިދޭސިންނަށް] ވިއްކާނެ 12ރ އަށް،" އާދަމް މޫސާ ބުންޏެވެ.

"މިރުސް ވެސް މި ވަނީ އެހެން. ބޭރުމީހުންނަށް އެބަ ލިބޭ 100ރ އަށް ކިލޯ. އަހަރެމެންނަށް 150ރ އަށް. އަހަރެމެން ގަންނަން މި ޖެހެނީ ބިދޭސީންގެ އަތުން. ރަށްރަށުން ތަރުކާރީ ހިފައިގެން އަންނަ ބޯޓުތަކުގައި ތިބެނީ ބިދޭސީން، ދަނޑު ހައްދަނީ އެމީހުން."

އޭނާ ފާހަގަކުރި ގޮތުން ރަށްރަށުން ތަރުކާރީ އާއި މޭވާ ހިފައިގެން މާލެ އައިސް އެ އެއްޗެހި ބަނދަރު މައްޗަށް ބާލާ ގަޑީގައި ރަނގަޅަށް މޮނީޓާކުރަން ޖެހެ އެވެ. އެކަމަކު އުޅަނދެއް ކައިރިކޮށްލުމާ އެކު މާލޭގައި ތިބޭ ބިދޭސީންގެ ބާރު ގަދަކޮށްލަ އެވެ. 

އާދަމް މުސާ ބުނީ މާރުކޭޓުތަކުގައި ބިދޭސީން ގެންގުޅެން ކޯޓާ ދިނުން ހުއްޓާލައިގެން ނޫނީ މި މައްސަލައަށް ކުޑަ ވެސް ހައްލެއް އަންނާނެ ކަމަށެވެ.

"މައްސަލައަކީ ކޯޓާ ދޫކުރުން. ދިވެހިން އާދޭ މަސައްކަތް ހޯދަން. މަސައްކަތް ކުރާނެ ދިވެހިން ވާނެ. އަހަރެން ވެސް ބޭނުމެއް ނުވޭ ބިދޭސީއަކު ލައިގެން މި ކަން ކުރާކަށް. ހަތަރު އަހަރު މި ވަނީ މިތާ އެކަނި މަސައްކަތް ކުރާތާ. ހަމަ އެބަ ކުރެވޭ،" އޭނާ ބުންޏެވެ.

މާރުކޭޓުގައި ގޮޅިއެއް ހިންގާތާ 15 ވަރަކަށް އަހަރު ވީ މީހަކު، ނަން ނުޖަހާ ގޮތަށް ވާހަކަ ދައްކަމުން، ބުނީ މާރުކޭޓަށް ވުރެ ބިދޭސީންގެ ބާރު ގަދައީ މާރުކޭޓު ބޭރުން ތޮށިގަނޑުމަތީގައި ކަމަށެވެ.

"އެތަނުން އެމީހުން ނަގައިގެން އަޅުގަނޑުމެންނަށް މި ވިއްކަނީ. މީގެ އެންމެ ގޯސް ކަމަކީ އެމީހުން މި ނަގަނީ ބޯޓުފަހަރުން. ބޯޓުފަހަރުން އަންނަ މީހުން އެމީހުންނަށް މި ދެނީ. ދެން އެމީހުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް މި ވިއްކަނީ،" އޭނާ ބުންޏެވެ.

ވަކި ބައެއްގެ ބާރުގެ ދަށުގައި މޭވާ އާއި ތަރުކާރީގެ ސަޕްލައި އޮންނަ އޮތުން ބަދަލުވާން ޖެހޭ ކަމަށް އޭނާ ގަބޫލުކުރެ އެވެ.

އިމިގްރޭޝަންގެ ހާއްސަ އޮޕަރޭޝަނާ އެކު އާންމު ގިނަ މީހުންނަށް ހީވީ މާރުކޭޓް ސަރަހައްދު ދިވެހިންގެ އަތްދަށަށް ގެނެވުނީ ކަމަށެވެ. މާރުކޭޓްގެ އަސްލު ހާލަތު ނޭނގޭ މީހުން، އިމިގްރޭޝަނާއި ފުލުހުންގެ އޮޕަރޭޝަނަށް ތައުރީފް އޮއްސާލި އެވެ. އެކަމަކު ގޮޅިތައް ނަގައިގެން އުޅޭ ބައެއް ދިވެހިން އެތަންތަން ނުހިންގާ ދެނީ ބިދޭސީއަކަށެވެ.

މާރުކޭޓުގައި ގޮޅިއެއް ހިންގަމުން ރިސޯޓު ސަޕްލައިގައި ވެސް އުޅޭ މުހައްމަދު އިރުފާން، 32، ވެސް ނެގީ އެ މައްސަލަ އެވެ.

އޭނާ ބުނިގޮތުގައި ބިދޭސީންގެ ބާރު ގަދަވަނީ ދިވެހިންގެ ފަރުވާކުޑަކަމުންނެވެ. މާރުކޭޓު ގޮޅި ބޮޑު އަގުގައި ބިދޭސީންނަށް ކުއްޔަށް ދެނީ ދިވެހިންނެވެ.

"މި މައްސަލަ ހައްލުވާނީ ބިދޭސީންނަށް އެ ފުރުސަތު ދިވެހިން ނުދޭންވީ. އަނެއްކާ އިމިގްރޭޝަނާއި ޕޮލިހާއި ސިޓީ ކައުންސިލާ މި ތިން ބައި ގުޅިގެން ވެސް ކުރެވޭނެ ކަންތައް. މިސާލަކަށް ބޯޓުތަކުން މުދާ ބާލާ ގަޑީގައި އެ ތަން ކޮންޓްރޯލު ކުރެވޭނެ،" އޭނާ ބުންޏެވެ.

ބިދޭސީން ލައްވާ ގަވައިދާ ހިލާފަށް މަސައްކަތް ކުރުވާ ދިވެހިން ވެސް، އޭނާ ދެކޭ ގޮތުގައި، މަދެއް ނޫނެވެ.

"މިސާލަކަށް އަހަންނަކީ ރަށެއްގައި ދަނޑު ހައްދާ މީހެއް. އެކަމަށް ބައިވަރު ކޯޓާ ހުރޭ. އެމީހުން މި ކުރާ ކަމަކީ ކޯޓާ ނުލިބޭ މީހުންނަށް މި ވިއްކަނީ ކޯޓާ ބޮޑު އަގުގައި 30،000ރ. އަށް ނޫނީ 40،000ރ އަށް. އެހެންވުމުގެ ސަބަބުން އެ ބިދޭސީންނަށް އެބަ ލިބޭ ފުރުސަތު މަސައްކަތް ކުރަން. ކޯޓާ ވިއްކައިގެން ގަވައިދަށް އެބަ ފެތޭތާ ކޮންމެވެސް ގޮތަކުން. އެގޮތަށް އެތައް ބަޔަކު އެބަ އުޅޭ މި ސަރަހައްދުުގައި މަސައްކަތް ކުރަން،" އިރުފާނު ބުންޏެވެ.

"މިސާލަކަށް އަހަރެން 2-3 ކޯޓާ ވިއްކައިގެން ބައިވަރު ލާރި އެބަ ލިބޭ. އެކަން ވެސް އެއީ ހުއްޓުވަން ޖެހޭ ކަމެއް. އެކަން ހުއްޓުވާފައި ދިވެހިން ވީ ގޮޅިތައް ބިދޭސީންނަށް ކުއްޔަށް ނުދޭން. މަގޭ ނަމުގައި ވިޔަފާރި އޮވެފައި ބިދޭސީ މީހާ ތަން ހިންގާ ގޮތަށް އޮންނަ އޮތުން ބަދަލު ކުރަން ޖެހޭ."

އެކަމަކު މާރުކޭޓުގައި ގޮޅިއެއް ހިންގާ އަލީ ވަހީދުގެ ތަޖުރިބާ އަދި ތަފާތެވެ. އޭނާ ދެކޭ ގޮތުގައި މާރުކޭޓްގައި ބިދޭސީންގެ ބާރު ވަކި ގަދައެއް ނޫނެވެ. އޭނާ ގަބޫލުކުރަނީ މަސައްކަތް ކުރާނެ ދިވެހިންނެއް ނުލިބޭ ކަމަށެވެ. މުދާ އުފުލައިދިނުން ފަދަ ކަންކަން ކުރާނެ ބިދޭސީން ހޯދަން ޖެހެނީ އެހެންވެ އެވެ.

އޭނާ ބުނީ މާރުކޭޓުން ގޮޅި ކުއްޔަށް ނަގާ ދިވެހި މީހާ އެތަން ބިދޭސީންނަށް ކުއްޔަށް ދިނުމަކީ މަނާ ކަމެއް ކަމަށެވެ.

އަލީ ވަހީދަށް ފާހަގަކުރެވެނީ މާރުކޭޓުތަކުގައި މަސައްކަތް ކުރާނެ ހިތްވަރެއް ދިވެހިންގެ ނެތްކަމެވެ. މަސައްކަތުގެ އަހުލާގު ވެސް ނެތް ކަމެވެ. މީހުންނަށް އިހުތިރާމުކުރުން ފަދަ އާދަތައް ވެސް ނެތެވެ. 

މާރުކޭޓް ސަރަހައްދުގައި ބިދޭސީންގެ ބާރު އޮތުމަކީ ރާއްޖޭގެ ދަނޑުވެރިކަން ކޮންޓްރޯލް ކުރަނީ އެމީހުންކަން އެނގޭ އެއް ސަބަބެވެ. ބިދޭސީންގެ އަތުން އެ ބާރު ހޯދަން ބައެއް ދިވެހިން އުޅުނަސް އެކަން ނުވަނީ އެހެން ދިވެހިންގެ 'ކަންނެތްކަމާ ހެދި' އެވެ. 

ލޯކަލް މާރުކޭޓްގައި މަސައްކަތަށް ހުސްވެގެން ތިބި ދިވެހިން ބޭނުންވަނީ ބިދޭސީންގެ ބާރު ފޮހެލާށެވެ. ރަށްރަށުން ތަރުކާރީ އާއި މޭވާ ގެންނަ އިރު އޭގެ ކޮންޓްރޯލް ވެސް ބިދޭސީންނަށް ނުލިބޭ ގޮތް ހަދާށެވެ.