'ބޭބޭ، އަހަރެން ބިރުގަނޭ'؛ އޭގެ ފަހުން އެރީ ވަޒަން، ދެން މަރު

"ބޭބޭ! އަހަރެން ބިރުގަނޭ."

ޖަވާދު އުމަރު އެހެން ބުންޏެވެ. ހަސަން ވަހީދު އޭނާ ހިތްހަމަޖައްސައިދޭން އުޅުނެވެ. ދެވެން އޮތް ހިމާޔަތެއް ދިނެވެ. ބިންމަތީގައި އިށީނދެ، ޖަވާދުގެ ބޮލުގައި އަތް އަޅައިގެން އިނެވެ.

"އައްދިއްޔޯ،" ޖަވާދު ގޮވާލި އެވެ. އެއީ އެ ކުއްޖާގެ އެންމެ ފަހު ޖުމްލަ އެވެ. ދުނިޔެއަށް ދޫކޮށްލި އެންމެ ފަހު އަޑެވެ.

ބޮލުގެ ފުއްކިބައިން ވަން ވަޒަން ނުކުތީ ނިތްކުރިންނެވެ. އެ ވަޒަން ދެން އެރީ ހަސަންގެ ކަނާތަށެވެ.

މިއީ އަނެއްކާވެސް 3 ނޮވެމްބަރު 1988ގެ ޓެރަރިސްޓް ހަމަލާގެ އެއް ހަނދާނެވެ. އަބްދުﷲ ލުތުފީ އާއި ސަގަރު އަހުމަދު ނާސިރު އިސްކޮށް ތިބެ، ތަމަޅަ ހަނގުރާމަވެރި ޖަމާއަތް، ސްރީ ލަންކާގެ ޕްލޮޓްގެ ޓެރަރިސްޓުން މާލެ އަރައި، ރައީސް މައުމޫން އަބްދުލްގައްޔޫމްގެ ވެރިކަން ވައްޓާލަން ދިން ހަމަލާއަށް 33 އަހަރު ވީ އެވެ. ހިމޭންކަމާ އެކު އޮތް ރާއްޖެ ރޮއްވާލި ދުވަހެވެ. ހަނގުރާމައެއްގެ އަސްލު މަންޒަރުތައް ލޮލުން ނުދެކޭ ދިވެހިންގެ ހަޔާތުގައި ބަޑީގެ އަޑު ކަނޑައިގެން ނުދިޔަ ދުވަހެވެ.

ސިފައިންނާއި އާންމުންގެ 19 މީހުން ޝަހީދުވި އެވެ. ޖަވާދަކީ އޭގެ ތެރެއިން އެންމެ ހަގު ކުއްޖާ އެވެ.

ހަސަން އުޅުނީ ރިސޯޓްތަކަށް ދަތުރުކުރާ ދޯންޏެއްގެ ކައްޕިއަކަށެވެ. ޖަވާދަކީ، އޭނާގެ އަންހެނުން ނިސްބަތްވާ ތ. ދިޔަމިގިލީ ކުއްޖެކެވެ. އޭނާ ދުއްވި ދޯނީގެ ފަޅުވެރިއެކެވެ.

އެ ދުވަހުގެ ހެނދުނު 7:30 އާއި 8:00އާ ދެމެދު ޓެރަރިސްޓުން ބައެއް ދޯނިފަހަރަށް އަރައި މީހުން ރަހީނުކުރި އެވެ. ހަސަން އާއި ޖަވާދު ހިމެނުނީ ގާޒީ ބިލްޑިންގާއި ރައީސް އޮފީހާ ދެމެދު އޮންނަ ކަނީރު ހިނގުމުގައި ބޭނުންކުރި 'އިންސާނީ އައްޑަނައި'ގަ އެވެ. އޭނާ ބުނާ ގޮތުގައި ގާތްގަނޑަކަށް 15 ވަރަކަށް ދިވެހިން، މަގުގެ މެދަކާ ހިސާބުގައި ބޭތިއްބި އެވެ. ކަނީރު ހިނގުމަކީ ސިފައިންގެ އިރުއުތުރު ކަންމަތީގައި ހުންނަ ދޮރުން ސިފައިންގެއަށް ވަދެގަންނަން ޓެރަރިސްޓުން ބޭނުންކުރި ގޯޅިގަނޑެވެ. އެކަމަކު ހަސަންމެން ރަހީނުކުރުމުގެ ތިން ގަޑިއިރެއްހާ ކުރިން، ޓަރަރިސްޓުންގެ ލީޑަރު ވަސަންތީ ވަނީ، އެ ގޯޅިން ނުކުމެ، ސިފައިންގެއާ ދިމާއަށް ދިޔަ ތަނުން މަރާލައިފަ އެވެ. ވަސަންތީގެ ހިމާޔަތުގައި ގޯޅިގަނޑުން އަމީރު އަހުމަދު މަގަށް ނުކުމެ ހުރި، އަދި ވަސަންތީ ވެއްޓުމާ އެކު ސަލާމަތްވާން ކަނީރު ހިނގުމަށް އެނބުރި ވަންނަން އުޅެނިކޮށް، އިސް އެހެން ޓެރަރިސްޓެއް ކަމަށްވާ ޖޫލީ ވެސް، ސިފައިންގެ ހަމަލާއެއްގައި މަރުވި އެވެ.

"ވަސަންތީގެ ގްރޫޕް"ގެ ގޮތުގައި ތަހުގީގުގައި ފާހަގަކުރި ޓެޓަރިސްޓުން ދެން ވެސް، ކަނީރު ހިނގުމުގައި ތިބެގެން ސިފައިންގެއަށް ހަމަލާ ދެމުން ދިޔަ އެވެ. އަދި އެ ހަމަލާތައް ކާމިޔާބުނުވުމާއި ރައްދުގައި އެ ދިމާލަށް ސިފައިން ވެސް ހަމަލާދޭތީ، އެ މީހުން ދެން ބޭނުންކުރީ އާންމު ރައްޔިތުންނެވެ. ދޯނިފަހަރަށް އަރައި، މީހުންނަށް ބިރުދައްކައިގެން ގެންގޮސް، އެއް ބަޔަކު ކަނީރު ހިނގުމުގައި އަނެއް ބަޔަކު މިހާރުގެ ޖުމްހޫރީ ޕާކްގެ ހުޅަނގު ކޮޅުގައި ބޭތިއްބި އެވެ. ސިފައިންގެއަށް ހަމަލާދެމުން ދިޔައީ އާންމު ރައްޔިތުންގެ އެ ނިވާފަތްގަނޑުގެ ފަހަތުގައި ތިބެގެންނެވެ.

ދޯނިފަހަރަށް އަރައި، ބިރުދެއްކުމުގެ ކުރިން ހަސަން ވެސް ހީކުރީ އެއީ ދިވެހި ސިފައިންގެ ބައެއް ކަމަށެވެ.

"އަޅުގަނޑުމެން އޭރު ދޯނި ނައްޓާލަނީ ހެނދުނު 7:30 ގައި. ފަތިހުން ފެށިގެން ބަޑި ހިފައިގެން އުޅޭ މީހުން އެ ހިސާބުން ފެނޭ. ރަތް ފޮތިކޮޅެއް ބަޑީގެ ކުރީގައި އައްސާލާފައި ހުރި،" ޔުނިވާސަލްގެ ރިސޯޓެއް ކަމަށްވާ މިލައިދޫ ރިސޯޓްގެ މެއިންޓަނަންސް މެނޭޖަރެއްގެ މަގާމުގައި މިހާރު ހުރި ހަސަން، 60، ބުންޏެވެ.

"އަޅުގަނޑުމެން ހީކުރީ ނޮވެމްބަރު 11 އަށް ފަރިތަކުރަން އުޅެނިއްޔޭ. އެކަމަކު ދޯނިފަހަރުން މީހުން ގެންދަން ފެށީމާ ދެން ބިރުގަތީ."

ޓެރަރިސްޓުންގެ އަތްދަށުގައި ތާށިވުމުން ޖަވާދު ވަރަށް ބޮޑަށް ބިރުގަތެވެ. ކަނީރު ހިނގުމަށް ގެންގޮސް ގޯޅީގެ ގާތްގަނޑަކަށް މެދަކާ ހިސާބުގައި އެންމެން ބޭތިއްބި އެވެ. އޭރު ވެސް ބަޑީގެ ހަމަލާތައް ދިޔައީ ބަދަލުކުރަމުންނެވެ.

"ޖަވާދު ބުނި ބޭބެއޭ، އަހަރެން ބިރުގަނެއޭ، ބޭބެ ކައިރީގައި ބައިންދާށޭ،" ހަސަން ކިޔައިދިނެވެ.

އޭނާ ކައިރީގައި ޖަވާދު ބައިންދައި، ކުއްޖާއަށް މަންޒަރު ނުފެންނާނެހެން އުނގުގައި ބޯ އަޅާ ކަހަލަ ގޮތަކަށް ބޮލުގައި އަތްއަޅައިގެން ހިފަހައްޓާލި އެވެ. ކުރިމައްޗަށް ބަލައިލައިފި ނަމަ، ޖޫލީގެ ހަށިގަނޑު ގާޒީ ބިލްޑިންގެ ކަންމަތީގައި އޮއްވާ ފެންނާނެ އެވެ. އެހެންކަމުން މި ތިބެވުނީ ކުޅިވަރަކަށް ފަރިތަކުރަން އުޅޭ ދިވެހި ސިފައިންގެ އަތްދަށުގައި ނޫން ކަމާއި މިއީ ލޭއޮހޮރުވުން ބޮޑު ބޭރު ބައެއްގެ ހަމަލާއެއްކަން ހަސަން އާއި އެހެން މީހުންނަށް އެނގި، ހަދާނެ ގޮތް ހުސްވި އެވެ.

ޖަވާދަކީ އޭނާގެ އުމުރަށް ވުރެ ތަންކޮޅެއް ކުޑަކޮށް ހުންނަ ކުއްޖެކެވެ. އޭނާގެ ބިރު ބޮޑުވުމަކީ ހައިރާންވާން ޖެހޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. އޭރު އުމުރުން 28 އަހަރުގެ ހަސަނާއި ދެން ތިބި އެންމެންގެ ހިތުގައި ވެސް ބިރު ނޫން އެއްޗެއް ނެތެވެ. ޓެރަރިސްޓުން ބުނާ ގޮތް ނޫން އެހެން ގޮތެއް ހެދޭނެ ހިތްވަރެއް ވެސް ހޯދާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ މިއީ ހަޔާތުގައި އެއިން މީހަކަށް ދިމާވެދާނެ ކަމަށް ހިތަށް ވެސް އެރި ބިރުވެރިކަމެއް ނޫނެވެ.

ދެން އައީ ދިރިހުރިހާ ދުވަހަކު ހަނދާނުން ފޮހެނުލެވޭނެ ވަގުތުކޮޅެވެ. ޖަވާދަށް ބުނެވުނީ "އައްދިއްޔޯ" އެވެ. ދެން ފަހު ނޭވާ ދޫކޮށްލި އެވެ. ހަސަން ބަލައިލި އިރު ހުސް ލެ އެވެ. ބޮލުގެ ފުއްކިބައިން ވަތް ވަޒަން ނުކުތީ ނިތްކުރިންނެވެ.

ޔަގީނާ ގާތަށް އެނގޭ ގޮތުގައި އެއީ ސިފައިންގެއިން ޖެހި ބަޑިއެއްގެ ވަޒަނެވެ. އެހެންކަމުން ޖަވާދުގެ މަރަކީ ދެކޮޅުން ހަމަލާތައް ބަދަލުކުރި އިރު އެ ހާލަތުގައި ދިމާވެދާނެ އެންމެ ދެރަ އެއް ހާދިސާ އެވެ.

ލޭ ފައިބަމުން ދިޔަ ހަސަންގެ އަތް ޓެރަރިސްޓުންނަށް ދައްކާލި އެވެ. އޭނާ އެދުނީ ހޮސްޕިޓަލަށް ފޮނުވައިދޭށެވެ. އޭނާއާ އެކު ޖަވާދުގެ ހަށިގަނޑު ވެސް އެތަނުން ގެންދަން ބޭނުންވި އެވެ. އެކަމަކު ޓެރަރިސްޓުން ބުނީ "ތި އޮތީ މަރުވެފައި" ކަމަށާއި "ކަލޭ އެކަނި ދާށޭ" އެވެ. އެހެންކަމުން ޖަވާދު ބިންމަތީގައި ބާއްވާފައި، ދެ އަތް މައްޗަށް ނަގަމުން ހަސަން ތެދުވި އެވެ. އޭނާއާ އެކު އެތަނުން ދާންވެގެން އެހެން ތިން މީހަކު ވެސް ތެދުވަން އުޅުނެވެ. އެކަމަކު ދެވޭނީ އޭނާއަށް އެކަނިކަން، ތަމަޅައިން އަންގާ، އެ ތިން މީހުން އިށީންނަން އަމުރުކުރި އެވެ.

މެރިން ޑްރައިވްއަށް ނުކުމެ، ރައީސް އޮފީސް ކުރިމަތިން އިރުމައްޗަށް ހިނގައިގަތެވެ. ވަކި ހިސާބަކަށް ދެވުނު ތަނުން އެއްވެފައި ތިބި އާންމުން އޭނާ ނަގައިގަނެ، މިހާރު އޭޑީކޭ ހުރި ތަނުގައި އޭރު ހިންގި ސަރުކާރުގެ ސެންޓްރަލް ހޮސްޕިޓަލަށް ގެންދިޔަ އެވެ.

"އާންމުން ކައިރީގައި އަހަރެން ބުނިން އެ ގޯޅިގަނޑުގައި އޮންނާނޭ ކުއްޖަކު މަރުވެފައި. އޭނާ ގެނެވޭތޯ ބަލާށޭ،" ހަސަން ބުންޏެވެ.

އޭނާ ލަފާކުރަނީ އާންމުންގެ ބަޔަކު އެ ހިސާބަށް ގޮސް ޖަވާދުގެ ހަށިގަނޑު ނެގުނީ ހަވީރު ފަހެއް ޖަހަން އުޅެނިކޮށް ކަމަށެވެ. އޭރު ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން ބަޑިއެއް ޖަހާލުން ފިޔަވައި، ހަމަލާގެ އަޑުތައް ކެނޑިއްޖެ އެވެ. ޓެރަރިސްޓުން އުޅެގަތީ މާލެ ދޫކޮށް ފުރަންވެގެންނެވެ. އެހެންކަމުން ކަނީރު ހިނގުމުގައި ތިބި ވަސަންތީ ގްރޫޕް ވެސް ޖުމްހޫރީ މައިދާނަށް، އެހެން ޓެރަރިސްޓުންނާ ގުޅެން ދިއުން އެކަށީގެންވެ އެވެ.

ޖަވާދަކީ އާއިލާގެ ތިން ކުދިންގެ ތެރެއިން އެންމެ ހަގު ކުއްޖާ އެވެ. އޭނާގެ މައިންބަފައިންނަކީ ރަށުގެ އަވަށްޓެރިންކަމުން ހަސަންއާ ރައްޓެއްސެވެ. އޭނާގެ ދޯނީގެ ފަޅުވެރިޔަކަށް ޖަވާދު ނެގީ ވެސް އެ ރައްޓެހިކަމުގަ އެވެ. އޭރު ހަސަންގެ ތިން ކުދިން ރަށުގައި ތިއްބެވެ.

"އަސްލު އެ ހާދިސާ ރަނގަޅަށް ކިޔައިދޭކަށް ވެސް ނޭނގޭ، އެހާވެސް ބިރުވެރި، ހިތާމަވެރި ދުވަހެއް،" އަތަށް ލިބުނު އަނިޔާގައި މަހެއްހާ ދުވަހު އުޅެން ޖެހުނު ހަސަން ބުންޏެވެ.

"ހަޔާތުގައި ދުވަހަކު ވެސް ނާންނާނެ އެވަރުގެ ދުވަހެއް."

އެ ދުވަހު ދިޔަމިގިލީ އެހެން މީހަކު، ކަނީރު ހިނގުމުގެ ކުރިމަތިން މަރުވިކަމެއް، ހޮސްޕިޓަލްގައި ހަސަން އޮތް އިރަކު ނޭނގޭނެ އެވެ. ބެލެވޭ ގޮތުގައި 10:30 ހާއިރު ހަސަން އެތަނުން ދިޔަ ފަހުން، އެހެން ރަހީނުން ވެސް ދޫކޮށްލި އެވެ. ނުވަތަ ޖުމްހޫރީ މައިދާނަށް ގެންދިޔަ އެވެ. ޓެރަރިސްޓުންނާ ކުރިމަތިލާން ސިފައިންގެ ތެރެއިން ނުވަ މީހަކު ނުކުތީ، ކަނީރު ހިނގުމުން ރަހީނުން ގެންދިޔަ ފަހުން ކަމަށް ބެލެވެ އެވެ. އޭގެ ތެރެއިން އެކަކީ ދިޔަމިގިއްޔަށް ނިސްބަތްވާ ޕްރައިވެޓް މުހައްމަދު ހަސަން އެވެ. ވަޒަން އަރައި އޭނާ މަރުވެގެން ވެއްޓުނީ ކަނީރު ހިނގުމުގެ ކުރިމަތިން، ހުރަވީ ބިލްޑިންގެ ހުޅަނގު އުތުރު ކަންމައްޗަށެވެ.